1 Bax: R.Zöhrabov. Şifahi ən’ənəli
Azərbaycan professional musiqisi. B., 1996.
2. Б. Асафьев. Путеводитель по концертам. 2-е
изд. М., 1978, с.88.
3. Bir məsələyə diqqət yetirməyi lazım bilirik. Tədris vəsaitindən istifadə
zamanı sitatların mənbələri,
biblioqrafik mə’lumatlar səhifələrin
aşağısında haşiyələrdə
verildiyi halda, ayrı-ayrı not misalları
və adları çəkilən aşıq
havaları haqqında kitabın sonundakı
məsləhət görülən ədəbiyyata
müraciət olunmalıdır. 1-ci rəqəm
biblioqrafik ədəbiyyatın nömrəsini,
2-ci rəqəm isə həmin ədəbiyyatın
(mənbənin) not əlavəsində
verilən nota salınmış havanın
nömrəsini bildirir. Daha sonra gələnlər
səhifə və not misallarının
xanə nömrələridir.
4 «Bədii mədəniyyət»
yaxud «mədəniyyət» anlayışı
«incəsənət» anlayışından
daha genişdir, çünki onun dairəsinə
bədii dəyərlərlə (yaradıcılıq
— əsərlər və onların ifası)
yanaşı, həmin dəyərlərin
istehsal, istehlak, mübadilə ilə qorunub
saxlanması vasitələri də daxildirlər.
O cümlədən, ən’ənənin
yaşama mühiti və məktəbləri
də ona aiddir.
5
Bax: Г.А.Гулиев. Об азербайджанской набойке. «Сов.
этнография», 2, 1964, с. 136.
6 Bax: E.Aslanov. El-oba
oyunu xalq tamaşası. B., 1984.
7 Bax: B.Quseynli, T.Kerimova.
Ali Kerimov. M., 1984; F.Şuşinski. Azərbaycan
xalq musiqiçiləri. B., 1985.
8 Bax: H.Araslı. Aşıq
yaradıcılığı. B., 1960, s.
17.
9 Bax: «Kitabi-Dədə-Qorqud».
B., 1962.
10
Bax: Уз.Гаджибеков. О музыкальном искусстве Азербайджана.
Б., 1968, с.31.
11 Bax: M.Seyidov. «Varsaq»
sözü haqqında. «Az. EA Ədəbiyyat
və dil institutunun əsərləri»,
VII c., B., 1954.
12
М.Г.Тахмасиб. Азерб. нар. дастаны (средние
века). Рукопись. докт. дисс. Б., 1964, с.62.
13 Bax: Q.Namazov. Azərbaycan
aşıq sənəti. B., 1984, s.33—34.
14 «Qələndəriyyə»
— mistik-tərki-dünya sufi təriqətlərindən
biridir və XI əsrdən gec olmayaraq
Xorasan və Türküstanda geniş yayılıbmış.
Ev və ailə nə olduğunu bilməyən
qələndərləri camaat «Allah adamı»
hesab edərmiş.
15 XVI əsrin başlanğıcından
qələndərləri «dərviş»
adlandırırdılar.
16
Вл.Гордлевский. Государство Сельджукидов
Малой азии. М.—Л., 1941, с. 175.
17 Bax: Дж.Тримингэм. Суфийские ордена в Исламе.
М., 1989, с. 139—159.
18 Bax: С.Ш.Чагдуров. Происхождение Гэсэриады. Новосибирск,
1980, с. 251.
19 Bax: Q.Namazov. Azərbaycan
aşıq sənəti. B., 1984, s. 36.
20 Bax: Ə.Bədəlbəyli.
İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti.
B., 1969, s. 28.
21 İfaçı
aşıqları Qədim Romanın gistrionları,
erkən orta əsrlərdə Fransadakı
jonqlyorlar və Almaniyadakı şpilmanlarla
müqayisə etmək olar.
22 Bax: M.Həkimov. Azərbaycan
aşıq ədəbiyyatı. B., 1981,
s. 205.
23
Bax: Н.А.Алексеев. Ранние формы религии тюркоязычных
народов Сибири. Новосибирск, 1980.
24 Bax: Е.С.Новик. Обряд и фольклор в Сибирском шаманизме.
М., 1984, с. 78—79.
25 Е.Э.Бертельс. Изб. тр.
«История, литература и культура Ирана. М., 1988, с.
129.
26 Bax: Э.М.Эльдарова. Музыкально-поэтический словарь
азербайджанских ашыгов. — В сб.: Искусство Азербайджана.
XII. Б., 1968, с. 94—110.
27 Bax: Э.М. Эльдарова. Искусство ашыгов Азербайджана.
Б., 1984, с. 17—20; M.Həkimov. Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı. B.,
1983, s. 199—239.
28
Bax: А.Керимов (Азад Озан Керимли). Таузская школа
ашыгов Азербайджана. Канд. дисс. Б., 1995; Azad Ozan (Kərimli). Çıldır aşıq
məktəbi haqqında bilgilər. «Azərbaycan
musiqisi» məcmuəsi. B., 1994, s.129—131;
M.Qasımlı. Aşıq sənəti.
B., 1996, s. 157—215;
К.Г.Дадаш-заде.
О семиотических принципах анализа эпических напевов
азербайджанских ашыгов. Канд. дисс. Б., 1998.
29 «Koroğlu havaları»nın
variantlığı haqqında bax: 15,
s. 54—83.
30 Audiovizual əlaqə
vasitələri, bədii baxış-müsabiqələr,
folklor konsertləri, festivallar, aşıqların
iştirakı ilə kütləvi tədbirlər
və, nəhayət, aşıq qurultayları,
görkəmli saz-söz sənətkarları
və onların yaradıcılığı
haqqında kitab və başqa nəşrlər
və s. müasir Azərbaycan mədəniyyətinin
təşəkkülü və inkişafına
geniş imkanlar açır. Bax: Q.Namazov.
Azərbaycan aşıq sənəti. B.,
1984, s. 149—189.
31
Уз.Гаджибеков. Искусство ашыгов. В сб.: «О
музыкальном искусстве Азербайджана». Б., «АГИ», 1966,
с. 33.
32 Э.Эльдарова. 1) Саз — музыкальный
инструмент азербайджанских ашыгов. В сб.: «Музыка
народов Азии и Африки», М., 1969, с. 75—88; 2) Искусство
ашыгов Азербайджана. Б., 1984, с. 41—59
Azad
Kərimov (Azad Ozan Kərimli). Saz köklərinin
bugünkü baxımdan araşdırılması.
«Mədəni-maarif işi» jurnalı, 1990,
№2, s.6—8.
33 Н.Алиева. К вопросу об элементах многоголосия
в азербайджанской народной музыке. — В кн.: Искусство
Азербайджана. Баку, 1968, вып. XII, с. 60.
34 П.Аравин. Степные созвездия. Алма-Ата, 1979, с.
82.
35 Ю.Н.Тюлин. Натуральные и альтерационные лады.
— М., 1971.
36 Э.Алексеев. Проблемы формирования
лада. М., 1976, с. 58.
37 Уз.Гаджибеков. Основы азербайджанской народной
музыки. — Б., 1985, изд. 3, с. 22.
38 I bölmədəki havalar: «Ovşarı»,
«Köhnə dübeyt», «Sultanı», «İran
qaraçısı», «Qaytarma», «Göyçəgülü»,
«Bayramı», «Mirzəcanı», «Mina gəraylı»,
«Qanlı Koroqlu», «Keşişoğlu»,
«Bəhməni», «Ağır şərili»,
«Məmmədbağırı», «Qəhrəmanı»,
«Güllü qafiyə», «Dərbəndi»,
«Yurd yeri», «Aşıq Arazbarısı»,
«Heydəri», «Təhnis», «Bəhri divanı»,
«Vanaqzı», «Gödəkdonu», «İrəvan
çuxuru», «Gilənar», «Dolhicranı»,
«Təcnis», «cəngi Koroğlu», «Misri Koroğlu»,
«Dəli Koroğlu», «Meydan Koroğlu», «Təbli-cəngi
Koroğlu».
39 1) «Mansırı»; 2) «Ovşarı»;
3) «Səməndəri»; 4) «Vaqif gözəlləməsi»;
5) «Kürdü gəraylı» havalarının
səsdüzümləri.
40 «Şüştər» məqamının
səsdüzümü 1/2T — 1 T — 1/2 T düsturlu
iki eyni tetraxordun ayrılmış (razdelğnıe)
birləşməsi yolu ilə alınır
(bəm tetraxordun IV və zil tetraxordun I
pillələri arasında artırılmış
sekunda intervalı əmələ gəlir).
Zil
tetraxordun II pilləsi məqamın mayesidir.
Havacatda «Şüştər» səsdüzümünün
2 növünə rast gəlmək olar.
VII pillənin maye olduğu mə’lumdur,
lakin «dəm» simin I pilləsini başlanğıc
hesab etsək, VI pilləsi mayeli səsdüzüm
alınır.
41 «Rast»
məqamının səsdüzümü
1 T — 1 T — T düsturlu üç eyni tetraxordun
qovuşuq birləşmə yolu ilə
alınır. Orta tetraxordun I pilləsi
məqamın mayesidir.
1
T — 1/2T — 1 T düsturlu üç tetraxordun
qovuşuq birləşməsi isə «Şur»
məqamı səsdüzümünü
verir ki, burada da orta tetraxordun I pilləsi
məqamın mayesidir:
42 Ш.Гуллыев. Искусство туркменских бахши.
Ашхабад, 1985.
43 Bax: 16 — №№8, 18, 23, 24,
28, 29, 37, 44, 45, 58, 60.
44 Bax: oradaca — №№22, 27, 30,
31, 33, 46, 49, 53, 59.
45 «Rübai Koroğlu» bütün havalardan
kənarda qalır, çünki onun melodik-məqam
əsası «Segah»dır. Lakin buradakı
«Segah» uzaq (aralı) xromatizmli (kiçildilmiş
oktava) və 1-ci növ kiçildilmiş
məqam tərkiblidir.
46 С.Скребков. Художественные принципы музыкальных
стилей. М., 1973.
47 «Borçalı gözəlləməsi»
(16, №7) və «Baş sarıtel» (16, №2)
havalarından parçalar. Məqam dayaqları
çalğının harmonik səsbirləşmələri
ilə də təsdiqlənir ki, bu da saza
ara vermədən təzənə (mizrab)
vurmağın gərəkliyi ilə də
izah olunur.
48 «Aşıq Arazbarısı» (16, №43)
havasından bir parça.
49 «Dübeyt» (16, №5), «İran qaraçısı»
(16, №11), «İncəgülü» (16, №37),
«Heydəri» (16, №41) havalarından parçalar.
50 «Urfanı» və «Göyçəgülü»
havalarından parçalar (16, №№9 və
14).
51 «Misri Koroğlu» havasından bir parça
(15, s. 9). Həmçinin bax: 16, №№9, 10,
28, 34.
52 «Dərbəndi» (16, №38), «Güllü
qafiyə» (16, №39), «Aşıq Arazbarısı»
(16, №43) havalarından parçalar. Həmçinin
bax: 15, s.22,96.
53 «Qanlı Koroğlu» (16, №19) və
«Ovşarı» (16, №2) havalarından parçalar.
54
Л.А.Мазель. Строение музыкальных произведений.
М., 1979, изд. 2, с. 80.
55 «Şahsevəni» havasından bir
parça (16, №4).
56
И.В.Способин. Музыкальная форма. М., 1980,
с. 14.
57 Bax: 16, №№17, 20, 22, 23, 28, 29, 31, 32;
15, s.90.
58 Aqqlütinasiya — sözün kökünü
dəyişdirmədən şəkilçilər
artırmaqla yeni sözlər (quruluşlar)
düzəltməyə deyilir.
59 Bax: А.Эльдарова. Искусство ашыгов Азербайджана.
Б., 1984, с. 24—36.
60 Paradiqma — eyni sözün sözdəyişmə
formalarının məcmuyu (toplumu); bir
leksemin bütün söz-formaları.
Bax: M.Adilov, Z.Verdiyeva, F.Ağayeva. İzahlı
dilçilik terminləri. B., 1989.
61 1) Ə.Cəfər. Əruzun nəzəri
əsasları və Azərbaycan əruzu.
B., 1977;
2) Р.Зохрабов.
Азербайджанские тэснифы. М., 1983; 3)
Р.Зохрабов. Арузные метры в азербайджанских
тэснифах. В кн.: «Проблемы музыкальной науки». Вып.
3, М., 1975, с. 455—466; E.Babayev. Azərbaycan muğam dəstgahlarında ritmointonasiya problemləri. B., 1996.
62 Bax: Ə.Eldarova. Azərbaycan aşıq
sənəti. B., 1984, s.24—36.
63 Barmaqhesabı şe’rdə heca sayının
bərabərliyi (izosillabizm) əsas prinsip
olsa da, musiqi ifasında bə’zən meydana
gələn uzunluq nisbətləri əruz
vəzninə uyğunlaşa bilər.
64 Ю.Н.Завадский. Внесистемная семиотика жеста
и звука в арабских диалектах Магриба. Труды по знаковым
системам. Тарту, 1969, т. IV, с. 419—420.
65 Əgər 3-cü misranı (boş
misra) nəzərə almasaq, «yedəyin»
vəznini əruzun 7 hecalı «həzəci—müsəmmani—əhrəbi—məxzuf»
bəhrinə aid etmək olar (paradiqması: 
‘ 
/ 
).
66 «Mansırı», «Urfanı», «Sultanı»,
«Ayaq Divanı», «Mina gəraylı», «Qanlı
Koroğlu», «Azaflı dübeyti», «Kürdü
gəraylı», «Məmmədbağırı»,
«Heydəri», «Dilqəmi».
67 «Şahsevəni», «Köhnə dübeyt»,
«Dastanı», «Qaytarma», «Bayramı», «Bağdad
dübeyti», «Naxçıvanı», «Güllü
qafiyə», «Çobanbayatı», «Aşıq
Arazbarısı», «Laçını»,
«Təxnis».
68 «Səməndəri», «Vaqif gözəlləməsi»,
«Borçalı gözəlləməsi»,
«Göyçəgülü», «Mirzəcanı»,
«Bəhməni», «Baş sarıtel», «Orta
müxəmməs», «cəlili», «Ağır
şərili», «Kərəm gözəlləməsi»,
«Orta sarıtel», «Yanıq Kərəmi»,
«Mixəyi», «Qəhrəmanı», «İncəgülü»,
«Dərbəndi», «Yurdyeri», «Paşaköçdü»,
«Bəhri divanısı», «Şəşəngi».
69 И.М.Фильштинский. История арабской литературы.
M., 1985, с. 52.
70
Ekspozisyon çalğı müqəddiməsi
musiqi quruluşunun istisna təşkil edən
xüsusiyyəti kimi qəbul oluna bilər.
Qeyd edək ki, öz daxili ünsürlərinin
(vəzni, məqam, miqyası) geniş
inkişaf imkanlarını nümayiş
etdirməklə yanaşı, giriş
bölməsi başlıca bölmə,
yə’ni havanın özü ilə rəqabətə
girə biləcək əhəmiyyət
kəsb edə bilər.
71
Quruluşun bölmələrini latın
hərfləri (A,B,C) ilə işarələnməsindən
savayı, müəllif qısaldılmış
rəmzlərdən (simvollardan) istifadə
edir:
EM — bəndlərin ekspozisyon çalğı
müqəddiməsi (giriş);
Ayaq (s) — çalğı sonluğu — «ayaq»
(postlüdiya);
ÇB
— çalğılı bağlama;
BƏ — bəndə (havaya) başlanğıc-əlavə
(oxuma);
NƏ — nəqarat-əlavə;
NK — nəqarat-koda;
OƏB — oxunan
əlavə bağlama;
K — kulminasiya;
— melodik misraların cütləşmə
işarəsi.
72 Л.А.Мазель. Строение музыкальных произведений.
М., 1979, изд. 2, с. 240.
73 Bax: a) Azərbaycan dastanları. 5
cilddə. B., I c., 1965; II c., 1966; III c.,
1967; IV c., 1969; V c., 1972; b) Koroğlu (tərt.
M.Təhmasib). B., 1949; v) Kitabi-Dədə
Qorqud, B., 1962; q) Azərbaycan məhəbbət
dastanları, B., 1979.
Bax:
Q.Namazov. Azərbaycan aşıq sənəti,
B., 1984, s.44-61.
74 Т.Мамедов «Песни Кёроглу», Б., 1984, с.30-37,
84-92.
75
Bax: Б.А.Каррыев. Эпические сказания о Кёроглу
у тюркоязычных народов. М., 1968.
76 Bax: З.Сафарова. Музыкально-эстетические взгляды Уз.Гаджибекова.
М., 1973, с.85.
77 Ətraflı bax: Х.Г.Кёроглу. Туркменский эпос «Кёроглы» и
особенности его историзма. — В кн.: Специфика фолклорных
жанров. М., 1973, с. 143—144.
78 Ətraflı bax: Т.А.Мамедов. Организация эпических напевов дастана
«Кёроглу». Канд. диссертация, М., 1982, с.13—23.
