4

İndicə eşitdiyiniz həmin bu «Balu-kəbutər» guşəsinin musiqi nöqteyi-nəzərindən ən dəyərli cəhəti ondadır ki, burada olduqca az və məhdud bir vasitə ilə çox zəngin və mənalı bir ifadə əldə edilmişdir. Yəni cəmisi iki-üç notdan ibarət səslər istər vəzn etibarilə, istərsə də quruluşu etibarilə bir-birilə o qədər orijinal quraşdırılmış, o qədər maraqlı bir tərtibatda verilmişdir ki, burada əsil musiqi dramatizminin ifadə edə biləcəyi gərginlik bütün varlığı ilə dinləyicini valeh edir.

«Çahargah» muğamının müəyyən hissəsini böyük simfonik orkestr üçün bəstələyərək «Şah İsmayıl» operasına daxil edən görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Müslüm Maqomayev «Balu-kəbutər» guşəsini həvəs və məhəbbətlə işləmişdir. M. Maqomayev «Çahargah» muğamını simfonik orkestr üçün bəstələməsində əldə etdiyi müvəffəqiyyətlərindən şəxsən özü o qədər razı qalmışdı ki, bir müddət «Çahargah» sözünü özü üçün bir təxəllüs kimi qəbul etmişdi. İndi M. Maqomayevin «Şah İsmayıl» operasından «Balu-kəbutər» guşəsini nümayiş etdirək.

Həmin o dövrdə görkəmli sovet bəstəkarı Qliyer bəstələməkdə olduğu «Şahsənəm» operasını «Çahargah» muğamı ilə başlayır və məhz «Balu-kəbutər» guşəsini çaldıqdan sonra tamamilə başqa bir məqam əsasında olan «Arazbarıya» keçir.

Əgər adlarını qeyd etdiyimiz bəstəkarlar Müslüm Maqomayev və Qliyer «Balu-kəbutər» güşəsini eynilə, dəqiq surətdə və xalq musiqisində olduğu tərzdə bəstələyib öz opera əsərlərinə daxil etmişlərsə, istedadlı Azərbaycan bəstəkarı Qara Qarayev əksinə, «Balu-kəbutər» güşəsinə daha geniş yaradıcılıq prinsipi ilə yanaşmışdır. O, «Yeddi gözəl» balet əsərindəki məşhur «Vals»ı «Balu-kəbutər» musiqi intonasiyaları əsasında bəstələyərkən, bu guşənin  ifadə etdiyi musiqi obrazına öz şəxsi yaradıcılıq münasibətini inandırıcı və son dərəcə qənaətbəxş bir tərzdə nümayiş etdirməyi nəzərdə tutmuş, xalq musiqi intonasiyasının zəngin və tükənməz xəzinəsindən istifadə işində əsil sənətkar yaradıcılığının yeni prinsipini təsbit etmişdir.

Əziz dinləyicilər, mu·amlarımızdakı şöbələrdə istifadə olunan güşələrdən bəhs edərkən, bir vacib cəhəti həmişə nəzərdə tutmaq lazımdır. O da hansı güşənin nəğməkar ifasına və hansı güşənin yalnız sazəndə, yəni müşayiətçi ifasına aid olması məsələsidir. Məsələn, üzərində bu qədər ətraflı dayandığımız «Balu-kəbutər», «Çahargah» muğamı ifasında, əsas etibarilə, muğamın yalnız intrumental, yəni nəğməkar avazını müşayiət edən musiqi alətlərinin çaldığı hissəyə aiddir.

«Çahargah» mu·amının «Bəstə-Nigar» şöbəsinə keçməzdən əvvəl xanəndə ilə sazəndə hələ bir müddət başqa güşələrdə gəzişməyi lazım bilirlər. Demək olar ki, XX əsrə qədər Azərbaycan xanındə və sazəndələri muğamın musiqi inkişafı prosesinin daha dolğun olmasına çalışmış, muğam musiqi dramaturgiyasının daha geniş miqyaslı səslənməsini nəzərdə tutmuşlar.

Belə guşələrdən biri də «Pişi-zəngulə» və «Zəngulə» adlanan guşələrdir. Bu guşələrə qulaq asaq.

«Zəngulə» nə deməkdir? Zəngulə – balaca zəng, zınqırov, qumro deməkdir. Məlum olduğu üzrə, hazırda zəngulə termini musiqimizdə tamamilə başqa məfhumu ifadə edir. Zəngulə Azərbaycan vokal musiqisində çox geniş istifadə olunan ifaçılıq priyomlarından biridir. Burada müğənni müəyyən səs ətrafında müxtəlif melodik fiqurasiyalar işlədir. Bununla da səsini hər yandan bəzəmiş və zinətləndirmiş olur.

Əvvəllərdə isə «Zəngulə» və «Pişi-zəngulə» «Çahargah» muğamı güşələrindən birinin adı idi.

«Gahargah» muğamında bu guşədən sonra, adətən «Bədr» deyilən guşə gəlir. «Bədr», yəni on dörd gecəlik ay. Xalq musiqiçilərimiz ay işığını «Çahargah» muğamına daxil edilən bu geniş və vüsətli musiqi səsləri ilə tərənnüm etmişlər.

«Bədr» guşəsindən sonra adətən «Zabil», daha doğrusu, «Zabuli-qəbri» adlanan guşə gəlir. «Zabil» Seystan vilayətində mərkəzi şəhərlərdən birinin adıdır. Qədim zamanda bu şəhər Nüsrətabad adlandırılırdı.

Ümumiyyətlə, muğamatda geniş yayılmış coğrafi adlar, məsələn, «Şüştər», «Hicaz», «İraq», «Bayatı-Şiraz», «Bayatı-İsfahan», «Maqrənnəhr» və yaxud ayrı-ayrı qovmilər, qəbilələrin adlarından, məsələn, «Əfşarı», «Bayatı-türk», «Bayatı-Qacar», «Bayatı-Kürd», «Bayatı-Əcəm» kimi istifadə olunması məsələsinin əsil səbəbləri, hələlik qəti olaraq müəyyən edilməmişdir. Lakin «Zabil» ilə əlaqədar olaraq, bunu qeyd edə bilərik ki, bu şəhərin Seystanda olmasına baxmayaraq, «Zabil-Segahının» məhz Azərbaycanda yaranmasını və həm də «Segah»ın bütün Şərq və Yaxın Şərq aləmində Azərbaycanda daha böyük bir ustalıq və məharətlə, daha incə bir zövq ilə ifa edildiyini nəzərə alsaq, bu şöbənin «Çahargah» muğamından bilmərrə çıxarılması işinin tamamilə həyati olduğunu yəqin edərik.