QARA QARAYEV
3
Halbuki
məsələ Q.Qarayevin folklora yeni,
yaradıcı münasibətində
idi. Xalq musiqisinə istehlakçı
münasibəti qəti surətdə
tənqid edən bəstəkar söyləyirdi:
«Biz folklorun əlimizin altında olan
üst qatlarını insafsızcasına
istismar etmirikmi? Onun əsas zənginlikləri
üzdə deyil, düşündüyümüzdən
daha dərinlikdədir və biz oraya
enmək üçün lazımi
«texniki vasitələr»lə silahlanmalıyıq».
Eyni
zamanda nə «texniki vasitələr»in
mürəkkəbliyi, nə də
Qarayevin yaradıcılığının
müxtəlif xalqların həyatını
əhatə edən obraz polifoniyası
onun sənətinin dərin, çox
zaman təfəkkür səviyyəsində
üzə çıxan milliliyini
pərdələyə bilmirdi. Müsahiblərindən
birində Qarayev məhz bu cəhəti
vurğulayırdı: «Milli ənənələr
yaradıcılıqda bəzən
sövq-təbii şəkildə
özünü göstərir. Mən
ispan, bolqar, vyetnam mövzuları əsasında
musiqi yazıram. Lakin çox zaman
eşidirəm ki, bu misiqidə mənim
milliyyətimin, mənim azərbaycanlı
əllərimin izi qalıb. Bəs
bu necə baş verir? İzah etmək
iqtidarında deyiləm və doğrusu,
bu barədə heç düşünmürəm
də...»
Başqa
bir yerdə Qarayev yenidən həmin
fikri vurğulayaraq yazır ki, o, heç
zaman əvvəlcədən hökmən
Azərbaycan bəstəkarı olmaq
vəzifəsini qarşısına
qoyub işə başlamır. Məsələ
ondadır ki, sənətkar istər-istəməz
genetik səviyyədə öz xalqına
mənsubdur, onun tarixi, təbiəti,
dili ilə bağlıdır, milli
xarakterin xüsusiyyətlərini özündə
daşıyır...
Qarayev
haqqında düşünərkən
onun fəaliyyətinin miqyasına
heyran olmamaq mümkün deyil. Belə
ki, o, nəinki dahi bəstəkar,
habelə böyük ictimai xadim, görkəmli
pedaqoq və alim keyfiyyətlərini
öz şəxsində üzvi surətdə
uzlaşdırırdı. Ü.Hacıbəyovun
vəfatından sonra Qarayev təxminən
otuz il müddətində Azərbaycan
Bəstəkarlar İttifaqına rəhbərlik
etmiş, Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasının rektoru (1949-53),
professoru (1959), burada bəstəkarlıq
sinfinin müdiri, Respublika Elmlər
Akademiyasının həqiqi üzvü
(1959) olmuşdur. Q.Qarayev Renessans dövrü
sənətkarlarına xas olan bir ehtirasla
özünü həyatın burulğanına
atır, ən müxtəlif bilik
sahələrinə canlı maraq göstərir,
qələmini çeşidli janrlarda,
üslublarda sınamağa tələsir,
kömək əlini hamıya – istedadlı
gənclərə, yeni ifaçılıq
kollektivlərinin yaradıcılarına,
özünün təbirincə, «həqiqət
naminə yaşayıb-yaradanlara» uzatmağa
çalışırdı. Türk
şairi Nazim Hikmətin «Mən yanmasam,
sən yanmasan, biz yanmasaq, necə çıxar
qaranlıqlar aydınlığa...»
misraları Q.Qarayev fəaliyyətinə
çox uyğun gəlir.
Bəstəkarın
mənəvi dünyasının zənginliyi,
intellektinin geniş məkanı heyrətamizdir!
Caz və dünya xalqlarının
folkloru, arxeologiya və dəqiq elmlər,
kino, fotoqrafiya və təsviri sənət,
yəni dünya elminin, incəsənətinin
bütün hadisələri, yenilikləri,
ixtiraları onun diqqətini çəkirdi.
«Qarayev intellekti demək olar ki, hüdudsuzdur»,
- deyən rus bəstəkarı Rodion
Şedrinin sözlərində
böyük həqiqət var. Yazıçı
İmran Qasımov da dostunun məhz
bu keyfiyyətini heyrətlə vurğulayır:
«...Nədən danışırsa-danışsın...
elə təsəvvür yaranırdı
ki, bütün sivilizasiya Qarayevin ovcundadır.
Özü də ensiklopedik məlumatlar
səviyyəsində deyil – dərindən
mənimsənilmiş tərzdə,
on haldan doqquzunda-heyranedici orijinal yozumda.
Bəstəkarın beynində sanki
informasiya şüalarını tamamilə
qeyri-adi şəkildə işləyib
istehsal edən bir qurğu yerləşdirilmişdir».
Bəli,
Qarayev bütün eşitdiklərini
və gördüklərini dərhal
mənimsəmək, özününküləşdirmək,
bədii üslubu ilə uzlaşdırmaq
kimi keyfiyyətə malik idi. Əxz
etdiyi biliklər bəstəkarın
daxili dünyasını, demək,
yaradıcılığını
xeyli zənginləşdirir, dolğunlaşdırırdı.
Yaradıcılıq isə bəstəkarın
etirafına görə, «dünya ilə
münasibətlərin ifadəsi üçün
bir vasitə» idi.
Maraq
dairəsinin genişliyi, dolğun
və gərgin mənəvi həyat
Qarayevin müraciət etdiyi mövzular,
janrlar və üslub modellərinin
müxtəlifliyində bariz əksini
tapır. Bəstəkarı Nizami
və Şekspir, Ömər Xəyyam
və Puşkin, Servantes və Nazim
Hikmət, P.Abrahams və M.Bulqakov,
E.Rostan və Səməd Vurğun
kimi müxtəlif dövrləri,
ədəbi ənənələri
təmsil edən şair və yazarların
sənət dünyası özünə
cəlb edirdi. Hər dəfə yeni
mövzu və yeni obrazlar müvafiq
olaraq yeni bədii təcəssüm
üsulları və üslub xüsusiyyətlərini
doğururdu. Belə ki, «İldırımlı
yollarla» baletinin parlaq, al-əlvan boyaları
«Don
Kixot» 2
simfonik qravürlərinin bir qədər
təmkinli qrafik cizgiləri ilə,
«Alban
rapsodiyası»nın
janr əsası aydın duyulan
etnoqrafik musiqisi simli kvartetin klassik
ruhda üslublaşdırılmış
obrazları ilə, «Leyli və Məcnun»
simfonik poemasının romantik ab-havası,
emosionalllığı Violino konsertinin
intellektual lirikası, sərt gözəlliyi
ilə növbələşir. Eyni
zamanda mövzu rənqarəngliyinə
baxmayaraq, Qarayev ilk öncə müasir
dövrlə səsləşən
problemlərə diqqət yetirirdi.
Bəstəkarın aşağıdakı
etirafı səciyyəvidir: «Müasirlik
mənim qəlbimi dərindən riqqətə
gətirir. Əgər mən keçmiş
zamanlarda dünyaya gəlsəydim,
bəlkə də bəstəkar olmazdım».
2. 2000-ci ildə Azərbaycan Dövlət Akademik
Opera və Balet teatrının səhnəsində
«Don Kihot» simfonik qravürlərinin
musiqisi əsasında eyniadlı balet
tamaşaya qoyulmuşdur. Baletmeyster
– G.Kovtun.
