Folklorun audiovizual surətdə qorunub saxlanılması
çətin və məsuliyyətli bir
məsələdir. Onun uğurlu həlli
üçün folklor üzrə metodist
xalq yaqadıcılığına aid əsərlərin
ifasını maqnitofon lentinə yazmaq,
onları nota salmaq, siyahiya almaq və fondlarda
qorumaq qaydalarını dərindən bilməlidir.
Folkloru
toplama işində maqnitofon lentinə yazılma
prosesi ən məsuliyyətli andır.
Toplayıcı artıq yazılma prosesində
əsəri təhlil etməli, mahnının
formasından asılı olaraq, ifaçılıqda
özünü göstərən variantlı
dəyişmələrdən asılı
olaraq, onun yazılmasını davam etdirməyə
və ya dayandırmağa qərar verməlidir.
Bundan sonra folklorçu havanın intonasiya
xüsusiyyətlərini dəqiqləşidirmək
zərurəti qarşısında yenidən,
bir müddət sonra təkrarən səsyazmanı
həyata keçirə bilər.
Folklor materialının qorunması və
gələcəkdə istifadəsi üçün
(nota yazılması, öyrənilməsi
və praktiki tətbiqi) səsyazmanın
keyfiyyəti böyük əhəmiyyətə
malikdir. Xüsusilə yaxşı keyfiyyətli
aparatura vasitəsilə, otağın akustikasından
asılı olaraq, mikrofonla işləmək
bacarığı, səsyazma zamanı
onun ifaçıya tərəf düzgün
istiqamətləndirilməsi nəticəsində
əldə olunan səsucalığı,
aydın səslənmə çox vacibdir.
Azərbaycan
folklorçularına bu sahədə müəyyən
üsullar – boş otaqda çox kəskin
səslənmənin qarşısını
almaq üçün mikrofonu yumşaq bir
yerə qoymaq, üstünü yaylıqla
örtmək kimi üsullar məlumdur.
Səsyazmanın səviyyəsi daim nəzarət
tələb etdir. Belə ki, səsyazma
zamanı ifaçı səsinin ucalığını
dəyişə bilər. Səsyazmadan
əvvəl ifaçıya onun kiçik
bir səhvindən, artıq söz və
ya hərəkətindən yazının
korlanacağı barədə xəbərdarlıq
edilsə də, belə hallar tez-tez baş
verir. Buna görə də bir çox etnomusiqişünaslar
tamaşaçı olmayan yerdə işləməyə
üstünlük verir və səsyazma
zamanı maneəçilik törədə
bilən bütün halların qarşısını
alırlar (kənar səslərdən
qorunmaq üçün qapını, pəncərəni
bağlayırlar). Lakin belə hallar da
olur ki, səsyazma zamanı kənar səslər
elə mahnının ifası zamanı
onu əhatə edən təbii şəraitin
bir hissəsinə çevrilir.
Xalqın
tarixini və mədəniyyətini özündə
qoruyan, tədqiqatlarda və təcrübədə
istifadə olunan, zəruri şəraitdə
saxlanılan tam dəyərli səsyazıları
aşağıdakı tələblərə
cavab verməlidir. Səsyazma qəbul olunan
texniki səviyyədə həyata keçirilməlidir,
yəni yazı zamanı səsin gərginliyi
aradan götürülməli səsin
mütənasibliyi təmin olunmalıdır.
Bundan əlavə, səsyazmanın maneəsiz
(kənar səs-küy, danışıq,
öskürək və s. yolverilməzdir)
olması vacibdir, hərçənd ki, ekpedisiya
şəraitində bu həmişə
mümkün deyil. Bütün bunlar səsyazma
aparaturasının səfərə çıxmazdan
əvvəl və nəzərdə tutulan
yerə gəldikdən sonra diqqətlə
yoxlanılmasını və hazırlanmasını
tələb edir.
Xalq
yaradılıcığı nümunələrinin
qorunub saxlanılması işində səsyazma
fondunun yaradılması mühüm məsələdir.
Lakin maqnit lenti zaman keçdikcə deformasiyaya
uğradığı üçün not
yazıları fondunun yaradılması,
folklor mətnlərinin notlaşdırılması
xalq musiqi mədəniyyəti abidələrinin
qorunub saxlanılmasına xidmət edir.
Bundan başqa, fonoqram fondu ilə yanaşı,
not fondunun yaradılması folklor əsərlərinin
elmi və tərcübi məqsədlərlə
daha geniş miqyasda istifadə olunmasına
imkan verir.
Fondun
materialları musiqi folkloristikasında müqayisəli-tarixi,
genetik tipoloji, areal və digər aspektlərdə
aparılan tədqiqatlara cəlb oluna bilər.
Not yazıları fondunun bazasında ən
müxtəlif elmi – təcrübi problemlərin
həlli yollarını aramaq olar: verilmiş
regionun və ya onun bir hissəsinin yerli
musiqi repertuarının tam şəkildə
müəyyən olunması; onun janr tərkibinin
araşdırılması; buradakı mövcud
xalq çalğı alətlərinin öyrənilməsi
və onlarda çalğı vərdişlərinin
aşılanması, yerli mahnı üslubunu
gözəl bilən bir neçə tanınmış
ifaçının repertuarının müəyyənləşdirilməsi;
ifaçılıq üslubunun lokal cəhətlərinin
(«yerli üslüb», yerli folklor dialekti)
qeyd olunması; bu və ya digər janrı,
yaxud bir mahnının yayılma sərhədlərinin
xəritəsinin tərtibi; bir mahnının
daha çox mümkün variantlarının
ifası və öyrənilməsi maraqlı
və vacıb məsələlərdəndir.
Ən mühüm təcrübi əhəmiyyətli
məsələ isə yerli xalq mahnı
və instrumental melodiyalardan ibarət iri
həcmli repertuar məcmuəsinin nəşridir
ki, buraya həmin regionda mövcud janrların
ən səciyyəvi və bədii cəhətdən
parlaq nümunələri daxil edilə
bilər.
Fondun materialları folklorun təbliği
işində əsas rol oynayır. Ondan,
həmçinin, ifaçılıq praktikasında
və pedaqoji prosesdə istifadə oluna
bilər. Eyni zamanda, o, elmi – metodik mərkəzlərin
fəaliyyətində müəyyən
yönümlü xüsusi məsələlərin
həllinə kömək edir. Bütün
yuxarıda sadaladığımız cəhətləri
Bakı Musiqi Akademiyası Azərbaycan
xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi
kafedrasının nəzdindəki Xalq musiqisi
kabinetinin fəaliyyətində görmək
mümkündür.