Digər
not yazıları da folklorçular qarşısında
yeni məsələlər qoyur ki, onların
həll olunması xalq mahnı yaradıcılığının
gözəl nümunələrinin dərindən
dərk olunmasına yardım edir. Nota salınma
praktikasında havaların səsyüksəkliyi,
quruluşunun və metro-ritmik şəklinin
göstərilməsi zamanı bir sıra
çətinliklər yaranır. Buna görə
də folklorçular maqnitofon lentinə
alınmış yazıları nota salarkən
bəzi əlavə işarələrdən
istifadə edirlər. Nəticədə
bir qədər mürəkkəb not yazısı
sistemi meydana gəlir ki, burada ayrı-ayrı
elementlərin mənası anlaşılmır.
Bundan əlavə, müasir folklorşünaslar
təkcə musiqi səslərini deyil,
həmçinin, xalq ifaçılığındakı
sintkretik cəhətləri, səs, nitq
sədalarını da göstərməyə
çalışırlar. Azərbaycan xalq
mahnılarının, aşıq havalarının
maqnitofon lentindən nota yazılması
zamanı elə hallarla qarşılaşmaq
olur ki, lad daxilində yarımton həcmində
pillələr artırılır və
əksildilir, və ya müxtəlif yüksəklikli
lad pillələri qarşılaşdırılır.
Folklorçu bu artırılma və əksildilmələri
ox işarələrinin (¯) köməyi
ilə və ya şərti olaraq, alterasiya
işarələri ilə qeyd edir.
Belə
halların öyrənilməsi üçün
çox zaman təkrar yazı metodlarından
istifadə olunur. Havanın intonasiya kökündən
yayınmasının təsadüfi hal
olması da nəzərdən qaçırılmamalıdır.
Musiqi folkloristikası tarixi aspektli elm olmaqla
digər məsələlərlə yanaşı,
mədəniyyətin sənədləşdirilməsinə
də xüsusi diqqət verir. Xalq incəsənətinin
etnomusiqişünaslar tərəfindən
reallaşdırılmış hər
bir nümunəsi ciddi şəkildə
pasportlaşdırılır. Pasportlaşdırmada
aşağıdakı maddələrin
olması vacib şərtdir: 1) əsər
kimin ifasından yazılıb (soyadı,
adı, atasının adı); 2) ifaçının
milliyyəti; 3) ifaçının yaşı
və ya anadan olduğu il; 4) doğulduğu
il; 5) təhsili; 6) sənəti; 7) əsərin
yazıldığı yer (şəhər,
rayon, vilayət, kəndin adı); 8) əsərin
kim tərəfindən yazıya alınması
(folklorçunun soyadı, adı); 9) yazılma
tarixi.
Pasport
məlumatlarından başqa, hər bir
yazıya alınmış mətnə
bir sıra şərhlər əlavə
olunmalıdır: ifaçının folklor
əsərinin janr mənsubluğu barədə
məlumatı (bu, çox zaman elmi müddəalarla
uyğun gəlmir); informatorun əsərə
münasibəti; əsər hansı məişət
şəraitində ifa olunmuşdur; hal–hazırda
mövcuddurmu və ya yaddaşlarda qalan
bir nümunə kimi nota yazılmışdır.
İnformatorun ifa etdiyi əsərlərin
kimdən və harada öyrəndiyini də
dəqiqləşdirmək vacibdir. Folklorçular
yerli ənənələrin təyin olunmasında
çox tez-tez səhvlərə yol verirlər.
Ona görə ki, xalq mahnı ifaçıları
repertuarın haradan yarandığı
ilə maraqlanmırlar. Onların yaradıcısı
isə respublikanın digər rayonlarından
bura köçüb gəlmiş yaşlı
adamlar da ola bilər.
Şərhlər
folklorun xalq məişətində mövcudluğunun
dəqiq təsvirini yaratmağa imkan verir.
Bu baxımdan ifaçıların özlərinin
folklor haqqında fikirlərini öyrənmək
çox vacıbdir. Onların bir yerdə
toplanmış fikirləri alimlər üçün
zəngin və maraqlı tədqiqat materialıdır.
Çox
zaman folklor toplayan şəxslər təkcə
şərhlərlə kifayətlənməyərək,
öz müşahidələri əsasında
ifaçıların yaradıcılıq
portretini və tərcümeyi halını
yazır, burada onların repertuar və
sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə
aydınlıq gətirən maraqlı
faktları və məlumatları diqqətə
çatdırırlar.
İfaçının
yaradıcılıq portretinin yazılması
çətin işdir. Folklorçu kimi yeni
işə başlayan şəxslərin
əsas səhvi ondan ibarət olur ki, yaratmaq
istədikləri ifaçı obrazında
səciyyəvi cəhətləri aşkara
çıxara bilmirlər. İnformatorun
portreti üzərində işlərkən,
folklorçu yaddan çıxarmamalıdır
ki, o, folklor bilicisinin xasiyyətnaməsini
yazır. Buna görə də, hər
şeydən əvvəl, o, belə bir
cəhətə diqqət yetirməlidir
ki, folklorun mövcud təsviri fonunda yaradılan
portret hansı xüsusiyyətləri dəqiqləşidirə
və izah edə bilər. Eyni zamanda, ifaçının
folklor sahəsindəki bilgilər nə
dərəcədə onun tərcümeyi-halı
ilə uyğundur. Beləliklə, ifaçıların
yaradıcılıq xasiyyətnamələrinin
tərtib olunması, hər şeydən
əvvəl, folklor bilicisinin şəxsiyyətinin
təhlilidir. İnformatorların yüksək
professional səviyyədə yazılmış
portretləri qiymətli elmi sənədlər
kimi istifadə oluna bilər.
Əgər
ifaçıların portretinin yaradıllasına
tam şəkildə nail olmaq mümkün
deyilsə, folklorçının xalq ifaçısının
yaradıcılığına aid ayrı
– ayrı müşahidələri, onların
həyat yolu barədə məlumatları
da böyük maraq kəsb edir.
Tədqiq olunan yerlərin tarixi – etnoqrafik
xarakteristikasına aid kiçik oçerklər
də müəyyən elmi əhəmiyyətə
malikdir. Belə oçerklərdə verilən
məlumatlar çox müxtəlif ola bilər:
kəndin yerləşdiyi ərazi, onun
şəhərdən hansı məsafədə
uzaqlığı, böyüklüyü,
nə vaxtdan öyrənilməyə başlanılmışdır,
yaşlı adamların sayı, gəlmələrin
hansı ərazilərdən köçüb
burada məskunlaşması, əhalinin
milli tərkibi, əhalinin məşğuliyyəti
– iqtisadiyyatla və kənd təsərrüfatı
ilə məşğul olmaları, kənddəki
klub, kitabxana və ya mədəniyyət
ocaqları haqqında məlumatlar maraqlıdır.
Folklor
toplayıcıları xüsusilə həmin
yerin tarixini əks etdirən əfsanə
və rəvayətlərə də diqqət
yetirməlidirlər. Bütün metodik
– etnoqrafik oçerklər yalnız konkret
faktlarla, onları toplayanların kənd
həyatı ilə və əhalinin yaşayış
tərzi ilə bağlı dəqiq müşahidələrlə
zəngin olduğu halda mühüm əhəmiyyət
kəsb edir. Bu da etnomusiqişünaslara
folklorda təzahür edən mürəkkəb
halları izah etməyə kömək
göstərir.