~ Çap nəşrləri ~
~
Metodiki işlər~

 

 

 

TARİYEL MƏMMƏDOV
MUSİQİ FOLKLORUNUN TOPLANILMASI,
YAZIYA ALINMASI VƏ QORUNMASI HAQQINDA


İÇİNDƏKİLƏR


GIRI
Ş
 


1

Musiqi folkloru nümunələrinin toplanılması, nota yazılması və qorunub saxlanlıması metodikası həmişə aktual və həyatidir. Çoxsaylı elmi nəşrlər – məqalələr və tədqiqat əsərləri bu problemin genişliyini və çoxcəhətliliyini sübut edir. Azərbaycanda sonuncu yüzillik ərzində çap olunmuş musiqi folklorunun janr rəngarəngliyini – mahnı, rəqs, dastan və s. əks etdirən not məcmuələrinin sayı az deyil. Xalqın mənəvi mədəniyyətinin yazıya alınmış bu səhifələri - «sənədləri» həm elmi sahələrdə, həm də pedaqoji sahədə – tədris prosesində geniş tətbiq olunur. Bununla belə, incəsənətin, sözün əsil mənasında, xalqın məişəti ilə bağlı olan bu özünəməxsus sahəsinin araşdırılmamış, «ağ ləkələrlə» örtülmüş cəhətləri çoxdur. Musiqi folkloru öz səciyyəvi dinamik həyatını yaşayır, insanların süuruna və düşüncəsinə təsirini qenişləndirir, onların fəaliyyətini emosional cəhətdən zənginləşdirir. Eyni zamanda, onu yaradan mühitlə, şəraitlə sıx qarşılıqlı əlaqədə olub, ənənələrin nəsildən – nəslə ötürülməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Hər dövrdə texniki imkanlardan, metodoloji bazadan, bilik səviyyəsindən, xalqın təcrübəsinin, dünyagörüşünün və istedadının məcmusu olan qiymətli sənət abidələrinin tədqiqatçıları qarşısında qoyulan vəzifələrdən asılı olaraq, musiqi folkloru mətnlərinin toplanılması, nota salınması və qorunması metodikasının yeni tələbləri irəli sürülür. Buna görə də həll olunmalı problemlər və onların reallaşdırılması yollarının axtarışı bu günün, XXI əsrin tələblərinə uyğunlaşdırılmalı və şübhəsiz ki, müasir Azərbaycan musiqi folklorşünaslığının təcrübəsindən və ümumiyyətlə, dünya təcrübəsindən istifadə olunmalıdır.

«Folklor» sözü ingiliscədən tərcümədə «xalq müdrikliyi», «xalq hikməti» deməkdir. Bu termin ilk dəfə 1846-cı ildə arxeoloq U.C.Tomson tərəfindən irəli sürülmüşdür. Folklor anlayışı, folklorşünaslıq elminin əsas daşıyıcısı kimi, bir çox ölkələrin alimləri tərəfindən izah olunub. Lakin bu terminin müxtəlif şərhlərinə baxmayaraq, folklor ümumi mənada, şifahi xalq yaradıcılığı, xalq incəsənəti məcmusu, xalqın həyat fəaliyyətinin rəngarəng formaları – əsrlərlə yaradılan və qorunan adət – ənənələr və mərasimlər kimi başa düşülür.

Folklor xalq kütlələrinin maddı – mənəvi mədəniyyətidir. Belə ki, o, özündə həm mahnı, rəqs və s. kimi bədii yaradıcılıq formalarını, həm də xalq arxitekturası, tətbiqi sənət, təsviri incəsənət, plastika və s. bu kimi maddi sənət sahələrini qovuşdurur. Bu cür polifunksionallıq, yəni estetik və təcrübi funksiyaların qovuşması xalqın həyat fəaliyyətinin ənənəvi sistemli şəkildə təşkilinin və idarə olunmasının bünövrəsini qoymuş, incəsənətin xüsusi bədii obrazlı növü olan folklorun vəhdətini, tamlığını təmin etmişdir.

Folklor – xalqın ictimai baxımdan şərtlənmiş və tarixən inkişafda olan yaradıcı fəaliyyətinin formaları kimi musiqi elminin bir sahəsi sayılan folklorşünaslığın predmetini təşkil edir. Onu da deyək ki, bu elm etnoqrafiya, tarixşünaslıq, filologiya və mədəniyyətşünaslığın qovuşduğu müstəvidə yerləşir. Folklorun musiqili – bədii mətnləri, xalq məişətinə daxil olmuş ənənəvi mahnı və rəqslər musiqi folkloristikasında öyrənilir.

Qeyd etmək lazımdır ki, məhz iyirminci əsrdə musiqi folkloristikası tətbiqi, empirik sənətdən müstəqil elm sahəsinə çevrilmişdir. Bu zaman folklorun fiksasiyasının yeni metodikasının meydana gəlməsi az rol oynamamışdır. Yeni metodikada əvvəlcə səsyazma texnikasından, daha sonra stasionar səsyazmadan istifadə nəzərdə tutulur. Bu texniki irəliləyiş müəyyən dərəcədə xalq musiqisinin kompleks şəkildə, yəni xalq həyatının incəsənət funksiyasına malik digər ictimai-bədii metodları ilə bağlı surətdə araşdırılmasına imkan verdi.

Müasir elmlər, bir qayda olaraq, sadəcə qonşuluq münasibətlərində qalmayıb, çarpazlaşır, qovuşur, çoxtərəfli bilik obyektinə çevrilir. Bu cür metodoloji bağlılıq yeni elm sahələrinin də yaranmasına xidmət edir. Belə ki, folkloristika etnoqrafiya ilə birlikdə etnofolkloristikanın, linqvistika ilə birlikdə linqvofolkloristikanın, sosiologiya ilə birgə sosiofolkloristikanın, semiotika ilə birlikdə isə folklorun semiotikası kimi sahələrin səciyyəvi məsələlərinin həllinə yönəldilir. Öz növbəsində, musiqi folkloristikası etnomusiqişünaslıq kimi komparativ elm sahəsinin yaranmasına təkan vermişdir.

Müxtəlif ölkələrdə və müxtəlif tarixi dövrlərdə folkloristika fərqli adlar daşımışdır. Etnomusiqişünaslıq – ənənəvi musiqi mədəniyyəti nümunələrinin fiksasiyası (yazıya alınması) və sistemləşdirilməsinə həsr olunmuş elm kimi musiqi etnoqrafiyasında, musiqi etnologiyasında, müqayisəli musiqişünaslıqda öz əksini tapır. Etnomusiqişünaslıq termini 1950-ci ildə hollandiyalı Y.Kunst tərəfindən tətbiq edilmişdir. Verilmiş elmi istiqamət bilavasitə xalq musiqisinin öyrənilməsi ilə bağlı elm sahələrinə – musiqişünaslıq, akustika, etnoqrafiya, folkloristika, sosiologiya, psixologiya, biologiya və mədəniyyətşünaslığa inteqrasiya edilir.

Musiqişünas üçün müasir xalq yaradıcılığı formalarının və əsrlərlə xalq tərəfindən qorunub saxlanılan bədii irsin qarşılıqlı münasibətini müəyyənləşdirmək ən çətin məsələlərdən biridir. Bu gün də folklorşünaslar əsasən xalqın çoxəsrlik yaradıcılıq prosesinin nəticələrini toplayır və öyrənirlər. Onların diqqətini zamanın sınağından çıxaraq, xalqın yaddaşında yaşayan ümumiləşmiş tipik obrazlara malik kamil əsərlər cəlb edir. Buna görə də etnomusiqişünaslıqda əvvəlki nəsillərin kollektiv yaradıcılıq təcrübəsini şifahi şəkildə təcəssüm etdirən və həyatla sıx bağlı olan xalq musiqisinin ənənəvi formalarının öyrənilməsinə meyl özünü doğruldur. Öz növbəsində, xalq yaradıcılığı müasir musiqi məişətinin digər təzahürlərindən, mühitin ictimai dəyişikliklərindən, folklor ənənələrinin daşıyıcılarından təcrid olunmuş surətdə araşdırıla bilməz. İntensiv informasiya seli (radio, televiziya, kino), əhalinin bir hissəsinin daimi miqrasiyası folklor irsinin daşıyıcılarına və xalq musiqi formalarına çox təsir edir. Bu səbəbdən əsil xalq musiqisi sahəsinə, «qoruğuna» daxil olan folklor toplayıcısı bəstəkar mahnılarının intonasiyaları ilə, muğam ornamentlərinə bürünmüş aşıq havaları ilə qarşılaşır.

Bəs etnomusiqişünas musiqi folkloru sahəsində nəyi üzə çıxarıb nota yazmalıdır? Sözsüz ki, müasir dövrdə yüksək bədii səviyyəli folklor irsinə daxil olan, xalq mahnı və rəqs ənənələrinin həyatiliyinə dəlalət edən bütün nümunələr; xalq yaradıcılığındakı yeniliyi – ənənə və müasirliyi səciyyələndirən cəhətlərə ilk növbədə diqqət yetirilməlidir. Musiqi folklorunun toplanılması və nota salınması işinə bu cür yanaşma tərzi nəinki elmi tədqiqatlar üçün, həm də onun bəstəkarlıq və ifaçılıq təcrübəsində yaradıcılıqla təcəssümü üçün geniş üfüqlər açır.

GIRIŞ:    səhifələr      1    2     3     4     5     6     7    8