~ Çap nəşrləri ~
~
Metodiki işlər~

 

 

 

TARİYEL MƏMMƏDOV
ÖZBƏK XALQ VƏ ŞİFAHİ
ƏNƏNƏLİ PROFESSİONAL MUSİQİSİ


 

 

İÇİNDƏKİLƏR



1

Özbək xalqının qədim köklərə malik musiqi irsi bizim günlərdə də janr rəngarəngliyini və monodik ifadə vasitələrinin zənginliyini qoruyaraq yaşadır. O, özündə xalq (bilavasitə folklor) və şifahi ənənəli professional musiqi yaradıcılığını qovuşdurur. Bura quruluşuna və melosuna görə inkişaf etmiş mahnılar və instrumental pyeslər daxildir. Mühüm yeri dastanlar – qəhrəmani və qəhrəmani-lirik məzmunlu epik rəvayətlər tutur. Özbəkistanın musiqi alətləri, musiqi ifaçılığı formaları ilə, musiqi ənənələri ilə sıx bağlı olan instrumental musiqi janrları rəngarəngliyi və zənginliyi ilə seçilir.

Xalq musiqisi

Özbək folkloru, bütün xalqlarda olduğu kimi, zəhmətkeş kütlənin fikir və qayğılarının ifadəsi, onların məişətinin və zövqünün, ictimai və milli azadlıq mübarizəsinin əksi olmuşdur. Özbək xalq musiqisinin mövzu rəngarəngliyi, janr zənginliyi və forma müxtəlifliyi də bununla bağlıdır.

Daşıdığı funksiyaya və mövcud formalarına uyğun olaraq, xalq mahnı və instrumental janrlarını iki böyük qrupa bölmək olar:

1. Müəyyən şəraitdə və ya müəyyən vaxtda ifa olunan mahnılar və instrumental melodiyalar. Bura ailə – mərazim, əmək və beşik mahnıları, müxtəlif adət – ənənələr, kütləvi tamaşalar zamanı ifa olunan instrumental melodiyalar aiddir.

2. Hər zaman və hər yerdə ifa olunan mahnı və instrumental pyeslər. Bura özbək mahnı janrları olan terma, koşuk, lapar, yalla və aşula, həmçinin, analoji planda müxtəlif instrumental pyeslər daxildir.

Hər bir qrup səciyyəvi fərqləndirici cizgilərə malikdir. Belə ki, birinci qrupa aid mahnı janrlarının ifası müəyyən şərait və vaxtla bağlı olub, konkret məişət funksiyası çərçivəsində mövzularının genişliyinə görə fərqlənir. Bu zaman müşahidə olunan aparıcı mövzudan bir qədər uzaqlaşma da lirik düşüncələr, xəyallar və ya ümumiləşdirilmiş əxlaqi – tərbiyəvi motivlər hüdudundan kənara çıxmır. Misal olaraq, geniş yayılmış «Yör - yör» toy mahnısını göstərə bilərik. Bu mahnı, adətən, gəlinin bəy evinə yola salınması zamanı oxunur. (nümunə1).

Mahnının mövzusu gəlinin tərifləməsi ilə, ailə həyatına, bəy evində gəlinin davranış qaydalarına dair məsləhətlərlə bağlı olub, mətndə obrazlı – poetik qarşılaşdırmalardan istifadə edilir. Mahnının melodiyası sadə ikihissəli formadadır. Hər bir hissə üç tamamlanmış melodik qurumdan ibarətdir ki, onların da hərəsi şerin bir misrasını əhatə edir. Kiçik diapazonlu, metroritmik cəhətdən dəqiq qruplaşdırılmış bu cür melodiya, intonasiya özəklərinin müxtəlifliyinə baxmayaraq, «Yör - yör» mahnısının bir çox lokal variantları (Daşkənd, andijan, namançan, çimkənt və s.) üçün səciyyəvidir. Adı çəkilən mahnıdan başqa, digər toy mahnıları də vardır (məsələn, «Kelin salom», «Tuy muborak» və s.) ki, onlar da bilavasitə toy mərasiminin adət – ənənələri ilə bağlıdır. Onlardan hər biri səciyyəvi quruluşa, melodik – intonasiya əsasına və emosional çalarlara malikdir.

GIRIŞ:   səhifələr    
1  
 2    3    4    5     6     7     8     9     10     11     12