Böyük
bəstəkar-dramaturq, məşhur musiqi
xadimi və ictimai xadim, gözəl müəllim,
əvəzedilməz bir insan olan Üzeyir
Hacıbəyov haqqında mən ilk dəfə
Şuşada, musiqi müəllimin Fatma
xanım Zeynalovadan eşitmişdim. Fatma
xanım Üzeyir Hacıybəyovun ilk
azərbaycanlı tələbələrindən
idi. Onun öz müəllimi haqqındakı
söhbətlərinə biz həmişə
böyük maraqla qulaq asardıq.
Şuşa musiqi məktəbində oxuyarkən
mən təksəsli melodiyalar yazmağa
başlamışdım. Çaldığım
tar aləti üçün bir neçə
etüd də bəstələmişdim.
Fatma xanımla belə məsləhətləşdik
ki, mənim ilk musiqi addımlarım olan
bu kiçik əsərləri Üzeyir
Hacıbəyova göndərək. Belə
də etdik. Fatma xanım notlarla birlikdə
Üzeyirbəyə mənim haqqımda
bir məktub da göndərdi. Bir neçə
gündən sonra məktuba cavab gəldi.
Şuşa musiqi məktəbinin tar sinfini
bitirdikdən sonra Bakıda musiqi təhsilimi
davam etdirməyi böyük bəstəkar
mənə məsləhət görmüşdü.
1936-cı ilin avqust ayında mən ilk
dəfə olaraq Bakıya gəldim.
Hər
şeydən əvvəl, o müdrik insanla
görüşmək, söhbət etmək
və ondan məsləhət almaq istəyirdim...
Görəsən belə böyük bir
sənətkarın məni, rayondan gəlmiş,
hələ 16 yaşı tamam olmamış
bir gənci qəbul etməyə vaxtı
olacaqmı, o mənimlə görüşüb
söhbət etmək istəyəcəkmi?..
Yaxşı
yadımdadır, çox tərəddüddən
sonra Bakı Sovetinin yanındakı poçtdan
Üzeyirbəyin o zaman yaşadığı
evinə zəng vurdum. Böyük bəstəkar
telefon dastəyini özü qaldırıb
cavab verdi. Dilim dolaşa-dolaşa özüm
haqqında mə'lumat verən kimi, o məni
dərhal evə də'vət etdi... Belə
bir sadə insani münasibət məni
heyrətə gətirdi. Sözün düzü,
mən özümü lap itirdim. Çünki
belə gözləmirdim. Dərin həyəcan
keçirə keçirə Verxni-Priyutski
küçəsindəki 75 nömrəli
evə yollandım. Həyət qapısından
içəri girdim. Həyətdə heç
kəs görünmürdü. Ətrafda
qəribə bir sakitlik var idi. Ancaq həzin-həzin
çalınan pianonun səsi eşidilirdi.
İrəli gəlib şüşəbəndin
qapısını açdım. Sadə
görkəmli, xoşsifət, alçaqboylu,
yaşlı bir qadın məni içəri
də'vət edib, otağa keçməyimi
təklif etdi. Sonralar bildim ki, bu qadın
Üzeyir Hacıbəyovun bacılarından,
mərhum Abuhəyat xanım imiş. Birinci
otaqda heç kəs yox idi. İkinci otağa
girdim. Olduqca sadə, lakin böyük zövqlə
bəzənmiş bu otaqda masa arxasında
sadə geyimli, eynəkli bir kişi oturmuşdu.
Məni görən kimi başını
qaldırıb gülümsədi, incə
bir mülayimlik və mehribanlıqla: «Xoş
gəlmisən, oğlan, buyur əyləş»
dedi. Əyləşdim. «Yəqin ki, bu
Üzeyirbəyin katibidir. İndi o biri
otağa keçib mənim gəldiyimi xəbər
verəcək və yanına girmək
üçün icazə istəyəcəkdir.
Mən belə bir fikirdə ikən, o,
əyilib masanın alt yeşiyindən
etüdlərimi çıxartdı və
mənə uzadıb dedi: «Əşrəf,
əsil bəstəkar olmaq üçün
ən əvvəl mükəmməl musiqi
təhsili almaq lazımdır». Mən sevincimdən
bilmirdim ki, nə edim... Üzeyir Hacıbəyovla
şəxsən tanış olmuşdum.
Onun
yaxından köməkliyi ilə həmin
ilin sentyabr ayında mən Azərbaycan
Dövlət orta ixtisas musiqi məktəbinin
bəstəkarlıq sinfinə daxil oldum.
Hər dəfə Üzeyirbəy məni
görəndə dərslərimlə,
həyatımla maraqlanır və məni
yanına çağırıb maddi və
mə'nəvi yardım göstərirdi.
O, ürəyi geniş və ipsanpərvər
bir adam idi. Üzeyir Hacıbəyov bütün
tələbələrinə, bütün
insanlara belə münasibət bəsləyirdi.
O, tələbələrinə klassik musiqini
və xalq yaradıcılığını
dərindən öyrənmək, xalqa
və vətənə məhəbbət
bəsləmək və sədaqətli
olmaq kimi yüksək insani hisslər aşılayardı.
Sonralar mən bu ailəyə tez-tez gedib-gələrdim.
Burada olan sadəlik, səmimiyyət, yüksək
mədəniyyət məni həmişə
valeh edərdi. Hər dəfə büllur
tək aydın, pak, saf və açıq
ürəkli bu böyük sənətkarla
görüşdən sonra biz gənclərə
yeni qüvvə gələrdi, bizdə
yaşamaq, oxumaq və yaratmaq həvəsi
artardı.
1937-ci il aprelin axır günləri idi.
Maksim Qorki adına küçədə
yerləşən Azərbaycan dövlət
musiqi məktəbinin siniflərinin birində
tələbələr arasında qızğın
söhbət gedirdi. Mən də orada idim.
Şuşa musiqi məktəbinin tar sinfini
bitirdikdən sonra təhsilimi Bakı musiqi
məktəbində davam etdirirdim. Aramızdakı
söhbət musiqi nəzəriyyəsi
müəlliminin yeni Azərbaycan operası
haqqında bizə verdiyi qısa və
maraqlı mə'lumatdan sonra başlamışdı.
Müəllimimiz M. F. Axundov adına Azərbaycan
Dövlət Opera və Balet Teatrında
hazırlanan yeni operanın məşqlərində
olmuş və əsərin onu valeh etdiyini
bizə söyləmişdi. Biz də bundan
fərəhlənir, sevinir və yeni operaya
nə vaxt qulaq asacağımız haqqında
düşünürdük.
Haqqında
danışdığımız bu əsər
sevimli bəstəkarımız Ü. Hacıbəyovun
«Koroğlu» operası idi. Həmin il aprelin
30-da «Koroğlu» operasının ilk tamaşası
oldu. Yeni, gözəl opera haqqında xəbər
tezliklə hər tərəfə yayıldı.
Bu hadisə Azərbaycan incəsənətinin
əsil bayramı idi. «Koroğlu» operasını
dinləmək arzusunda olanlar o qədər
çox idi ki, biz tələbələr
birinci günlər teatra düşə
bilmədik. Nəhayət, bir neçə
tamaşadan sonra bu operanı eşitmək
bizə də qismət oldu. Üzeyirbəy
tamaşaya özü dirijorluq edirdi. Tarların
ilk mizrabından başlayaraq final xorunun
son səslərinə qədər bütün
opera bizi valeh edib heyrətə gətirdi.
O zaman hələ operaya müqəddimə
yazılmamışdı, ona görə
də əsər kəndlilər xoru ilə
başlayırdı ki, burada da ilk səslər
tarlara verilmişdi.
O
gündən çox vaxt keçmişdir.
Uzun illər səhnədən düşməyən
«Koroğlu» operası respublikamızda və
ondan çox uzaqlarda tamaşaçıların
rəğbətini qazanmışdır.
«Koroğlu» operasından danışarkən,
qeyri-ixtiyari olaraq, böyük rus bəstəkarı
və tənqidçisi A. N. Serovun gözəl
sözlərini xatırlayırıq: «İncəsənətdə
həqiqi gözəllik qarşısında
zaman acizdir, belə olmasaydı, biz Homeri,
Danteni və Şekspiri, Rafaeli, Titsianı
və Pusseni, Palestrinanı, Hendeli və
Qlüku sevib qiymətləndirməzdik».
«Koroğlu»
operası hər cəhətdən böyük
və yüksək sənət əsəridir.
Bu operada müəllif xalq həyatını,
xalqın öz azadlığı və
səadəti uğrunda apardığı
qəhrəman mübarizəsini geniş,
epik və parlaq musiqi lövhələrilə
təsvir edir. Operadakı musiqi obrazları
zəngin fikir və dərin insani hisslərə
malikdir. Burada tarixi hadisələr müasir
həyatımızın böyük idealları
ilə aşılanmış və realist
musiqi boyaları ilə xarakterizə edilmişdir.
«Koroğlu» zəngin xalq yaradıcılığının
və klassik musiqi irsinin ən gözəl,
qabaqcıl ən'ənələrini özündə
cəmləşdirir və inkişaf etdirir.
Buna görədir ki, biz bu operanı çox
sevir və qiymətləndiririk.
Üzeyir
Hacıbəyov öz tələbələrilə
söhbətində həmişə deyərdi:
«Bəstəkar öz əsərlərilə
gərək dinləyiciləri heyrətə
gətirib təəccübləndirsin».
İndi hər dəfə «Koroğlu» operasını
və ya onun ayrı-ayrı parçalarını
dinlərkən, Üzeyir Hacıbəyovun
necə haqlı və öz yaradıcılığına
nə qədər tələbkar olduğunu
aydın hiss edirik. «Koroğlu» operası
bizi həqiqətən heyrətə gətirir.
İllər keçdikcə bu əsər
bizə daha yaxın, doğma və əziz
olur. Ona görə ki, bu opera xalqın
fikir və arzularını, həyatını
və ən yüksək ideallarını
xalqın öz dilində tərənnüm
edir.
...Həyatda
elə insanlar olur ki, onlar aramızdan getdikdən
sonra belə yaşamaqda davam edirlər.
Belə insanları xalq öz qəlbində
yaşadır, çünki onların ürəyi
həmişə xalqın ürəyi
ilə, varlığı xalqın varlığı
ilə, həyatı xalqın həyatı
ilə bağlı olur. Xalqın mübarizəsini,
onun ən gözəl arzu və diləklərini
tərənnüm etmək belə insanların
həyat və yaradıcılığının
əsas mə'nasıdır. Azərbaycan
xalqının dahi bəstəkarı Üzeyir
Hacıbəyovun bütün şüurlu
həyatı və qaynar fəaliyyəti
də belə bir məqsədə—musiqidə
realizm və xəlqilik uğrunda mübarizəyə
həsr olunmuşdur. Xalqla bir yerdə olmaq,
onun qəlbini və yaradıcı əməyini
tərənnüm etmək Üzeyir Hacıbəyovun
dönmədən sadiq qaldığı
prinsip idi. Böyük sənətkar bizimlə
söhbətində həmişə deyərdi:
«Musiqini elə yazmaq lazımdır ki, onu
zövqsüz bir insan qrupu yox, bütün
xalq başa düşsün... Musiqi, insanı
valeh etməli və ilhama gətirməlidir».
Bir həqiqətdir ki, bu sözlərin
müəllifi tərəfindən yaradılmış
əsərlər öz gözəlliyi
və əsil xəlqiliyi ilə dinləyiciləri
valeh edir.
... Üzeyir Hacıbəyovun həyatı
və yaradıcılıq prinsipləri
Azərbaycan bəstəkarları üçün
böyük məktəbdir. O, musiqimizin
gələcəyinə böyük ümid
bəsləyərək deyərdi: «Azərbaycan
musiqi sənətinin parlaq inkişaf perspektivləri
vardır. Bunun üçün cəsarətlə
axtarmaq, öyrənmək, məhsuldar
işləmək lazımdır. Sovet xalqının
mə'nəvi ruhu ilə yaşamaq, onun
ümid və arzularını ifadə
etmək, adamlarımızın tükənməz
nikbinliyini musiqi vasitələrilə tərənnüm
etmək lazımdır». Bu gözəl
sözlər Azərbaycanın bütün
musiqi xadimləri üçün yeni yaradıcılıq
zirvələrinə bir çağırışdır.
Üzeyir Hacıbəyovun xalqla və ana
torpaqla bağlı olan, yüksək beynəlmiləl
ideallar təbliğ edən parlaq yaradıcılığı
Azərbaycan bəstəkarlarını
yeni müvəffəqiyyətlərə
ruhlandırır. Xalq ruhunun qüdrətli
tərənnümçüsü, böyük
bəstəkar, gözəl alim, dramaturq
və xadim, əvəzedilməz insan, bizim
hamımızın unudulmaz müəllimi
Üzeyir Hacıbəyov ölməmişdir.
O yaşayır. O bizimlə gələcəyə
addımlayır.
1975
