«Koroğlu»
operası mən tələbə olduğum
illərdə gözümün qabağında
yaranmışdır. Mən o zaman Üzeyirbəyin
sinfində Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları
və harmoniya dərslərini öyrənirdim.
Hörmətli müəllimimizdə gözəl
bir xasiyyət vardı. Təzə hər
nə əsər yazmış olsaydı,
sinfindəki yuxarı kurs tələbələrinə
çalar və onların fikrini öyrənərdi.
Heç yadımdan çıxmaz. Bir gün
dərsə gətirilmiş bir əsəri
barədə o belə dedi: bu, «Koroğlu»
operasından Həsən xanın ariyasıdır.
Qulaq asın, görün xoşunuza gəlirmi.
Beləliklə, biz tələbələr
Koroğlunun, Nigarın ariyalarını
və başqa musiqi nömrələrini
hələ opera səhnəyə qoyulmamış
əzbərdən bilirdik.
«Koroğlu»
operasında müəllif xalq mahnılarından
sitat şəklində istifadə etməsə
də, opera xalqımızın başa
düşdüyü və xoşladığı
bir dildə yazılmışdır. Hörmətli
müəllimimiz həmişə bizə
deyərdi: hər hansı xalq olursa-olsun,
onun yaratdığı mahnılar və
bu mahnıların ruhunda yazılan əsərlər
başqa xalqlara da xoş gələcək,
çünki musiqi dili beynəlmiləl
dildir. Bu xüsusiyyətə görə
də biz bir çox xalqların dahi bəstəkarlarının
əsərlərini hər dəfə
sevə-sevə dinləyirik. Bunun üçün
də dünya miqyasında tanınmış,
məsələn, Bethoven, Motsart, Çaykovski,
Şostakoviç və başqalarının
yazdıqları əsərlər bütün
sovet xalqı üçün həmişə
qiymətlidir.
Üzeyirbəy öz yaradıcılığına
çox tələbkar idi. Ona görə
də «Koroğlu» səhnəyə qoyulduqdan
sonra belə operanın üzərində
çox işləyirdi. Nəhayət, 1937-ci
ildə operanın təkmilləşmiş
ikinci redaksiyası başa çatdı.
Bu dəfə operanın dirijorluğu mənə
tapşırıldı. Onu da deməliyəm
ki, operanın birinci dirijoru müəllif
özü olmuşdur.
1938-ci
ildə keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı
və incəsənəti ongünlüyünə
hazırlıqla əlaqədar, Üzeyir
Hacıbəyov, o zaman incəsənət
işləri idarəsinin rəisi Ruhulla
Axundov və operanın direktoru Müseyib
Şahbazov Moskvaya gəlmişdilər.
Mən Moskva konservatoriyasının son
kursunda oxuyurdum. Moskvada Üzeyirbəylə
görüşdük. Görüş
zamanı Üzeyirbəy mənə dedi
ki, Əşrəf, ongünlüklə
əlaqədar yaxşı olar ki, Bakıya
gələsən və «Koroğlu» operasını
yenidən hazırlayasan. Operanın ongünlükdə
dirijorluğunu sənə tapşırıram.
Mən Bakıya gəldim və böyük
həvəslə məşqlərə
başladım. Nəhayət, opera Moskvada
Böyük teatrda çox böyük müvəffəqiyyətlə
üç dəfə göstərildi.
«Koroğlu» operasının birinci rejissoru
İ. Hidayətzadə, rəssamı R.
Mustafayev olmuşdur. Onu da deməliyəm
ki, Üzeyirbəy əsəri yaradanda
həmişə mövcud aktyor qüvvəsini
nəzərə alırdı. Koroğlu
obrazının ilk yaradıcısı
xalqımızın böyük müğənnisi
Bülbüldür. «Koroğlu» operası
ilə bir çox cavan iste'dadlar meydana çıxmış,
opera bu günə qədər 500 dəfədən
çox tamaşaya qoyulmuşdur.
1975
Rza
Təhmasib
Müqtədir sənətkar
Mən Üzeyir Hacıbəyovun musiqimizdəki
mövqeyini Mirzə Fətəli Axundovun
dramaturgiyamızdakı mövqeyi ilə
müqayisə edərdim. Əgər M.
F. Axundov Azərbaycan ədəbiyyatında
dramaturgiyanın müjdəçisi və
banisidirsə, Ü. Hacıbəyov professional
musiqimizin ilk qaranquşu və ustadıdır.
Mirzə Fətəli rus və Avropa dramaturgiyasından
böyük ustalıqla bəhrələnmişdirsə,
Üzeyir kamil bir bəstəkar və musiqişünas
alim kimi Azərbaycanın son dərəcə
gözəl, məlahətli, tə'sirli
musiqisini rus və Avropa musiqisinin mütərəqqi
ən'ənələri ilə üzvi
şəkildə əlaqələndirmişdir.
Ən nəhayət, M. F. Axundov Şərq
qadınını qara çadraya bürüyən,
onun arzu və düşüncələrini
buxovlayan islam dini əleyhinə açıq,
qızğın mübarizə aparmışdırsa,
Ü. Hacıbəyov islamiyyətin qadına
feodal-patriarxal münasibətini musiqinin
və ictimai satiranın dili ilə ifşa
etmişdir. Bəstəkarın yaratdığı
operalar, operettalar, vokal və instrumental
əsərlər bu gün də müstəsnalıq
təşkil edir, öz müqtədir
müəllifinə ölməzlik gətirir.
Hələ
gəncliyimdən Ü. Hacıbəyov
əsərlərinin vurğunu olmuşam.
Bəstəkarın gözəl əsərlərində
hamı kimi mən də öz istədiyimi
tapmışam. Çünki onun mövzuları
kimi, personajları da həyatidir, xəlqidir.
Böyük
bəstəkarla şəxsi tanışlığımın
tarixi 1922-ci ildən başlayır. Doğrudur,
bir gənc aktyor kimi o vaxta qədər
çıxış etdiyim tamaşaları,
xüsusən «Ölülər»i Ü.
Hacıbəyov görməmiş deyildi;
hətta vaxtilə bəstəkarın
özünün də çıxış
etdiyi «Ölülər»in müzakirəsində
mən də danışmışdım.
Bununla belə, ilk görüşümüz
Azərbaycan Dövlət Teatrına mən
baş rəhbər (bu vəzifə bədii
rəhbər və direktor funksiyasını
ifadə edirdi) tə'yin edildikdən bir
az sonra olmuşdur. Teatr opera və dram kollektivlərini
birləşdirirdi. Düzünü deyim
ki, bu musiqi ağsaqqalı ilə görüşmək
üçün bir fürsət axtarırdım.
Bir gün Üzeyirin təsadüfən
teatra gəlişini mənə xəbər
verdilər. Hövlnak qalxıb, ikinci mərtəbədən
endim, bəstəkara yaxınlaşıb
salam verdim və onu otağa də'vət
etdim. Bəstəkar tərəddüd
içində idi, tə'kidlə təvəqqe
etdiyimi görüb, sözümü sındırmadı,
ağır addımlarla pillələri
qalxıb, otağa daxil oldu, əyləşib
fikrə getdi.
Dərin
sükutu mən pozdum:
—Bu
teatr sizinkidir,—dedim.
O,
üzümə baxmasa da, bilirdim ki, mənə
diqqətlə qulaq asır. Bir anlıq
pauzadan sonra:
—Teatr
Azərbaycan xalqınındır, biz isə
onun adi, sıravi xidmətçiləriyik,
— deyib başını qaldırdı,
sözümün doğruluğunu, səmimiliyini
bilmək istəyirmiş kimi sınayıcı
nəzərlə gözümün içinə
dik baxdı. Bunu görüb cür'ətləndim:
—
Mənim sizin köməyinizə ehtiyacım
var, teatra kömək edin.
Baxışları
mülayimləşmişdi. Hiss etdim ki,
sözlərimdəki səmimiyyətə
inanıb.
—
Mənim sizə nə köməyim dəyə
bilər?
—Bilirsiniz
ki, savadlı aktyorlara teatrın böyük
ehtiyacı var. Bu söz opera müğənnilərinə
də aiddir, onların təhsil alması
üçün bizə kömək edin.
Müslüm Maqomayevi də baş dirijor
vəzifəsinə götürmüşük.
İstəyirəm siz də teatrda dirijorluq
edəsiniz, heç olmasa, öz əsərlərinizə.
