Xatirələrimə
başlıq seçdiyim «Oxu tar» kəlməsinin
mühüm tarixi əhəmiyyəti var.
Bir zamanlar özlərini «yenilikçi» adlandıran
bə'zi bədxahlar bir çox yığıncaqlarda
və mətbuat səhifələrində
çıxış edərək, klassik
muğamlarımızı və milli çalğı
alətlərimizdən tar və kamançanı
guya keçmişin lüzumsuz qalıqları
və «köhnəlik rəmzi» kimi qələmə
verir, onları ləğv etməyə
cəhd göstərirdilər.
Lakin
respublikamızın ictimaiyyəti, xüsusən
qabaqcıl musiqi xadimlərimiz xalqın
qiymətli musiqi sərvətinə xor
baxanları kəskin tənqid atəşinə
tutdu. Sevimli şairimiz Mikayıl Müşfiq
də «Oxu tar» şe'rini məhz belə
bir vaxtda yazmışdır.
Azərbaycanın
görkəmli bəstəkarları Üzeyir
Hacıbəyov və Müslüm Maqomayev
hələ 30-cu illərdə xalq musiqisinin
inkişafı üçün səmərəli
fəaliyyət göstərmişlər.
Radioda ilk notlu xalq çalğı alətləri
orkestrinin yaranması işində Üzeyir
Hacıbəyovla Müslüm Maqomayevin
təşkilatçılıq və yaradıcılıq
işlərindən yadımda qalan bə'zi
xatirələrimi nəql etmək istəyirəm.
1931-ci
ildə radioda böyük və kiçik
hey'ətli simfonik orkestr, bir neçə
ansambl və triolar, eləcə də rus
və Qərbi Avropa bəstəkarlarının
mahnılarını ifa edən ayrı-ayrı
vokal qrupları vardı.
Radionun
bədii rəhbəri Müslüm Maqomayev
bu musiqi kollektivlərindən əlavə
notlu xalq çalğı alətləri
orkestri yaratmaq təklifini də irəli
sürdü. O, bu barədə yaxın
sənət dostları, o cümlədən
bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovla
məsləhətləşdi. Gözəl
təklif idi. Radioda belə bir kollektivin
təşkil olunması nəticəsində
musiqi məktəblərini bitirən gənc
kadrların aldıqları ixtisas üzrə
işləməyə əlverişli şərait
yaranacaqdı. Belə bir təklifi tezliklə
həyata keçirmək lazımdı.
Bu söhbət 1931-ci ilin oktyabr ayında
olmuşdu. Elə həmin aydan da orkestrin
təşkili işi Üzeyir Hacıbəyova
həvalə edildi.
O
zaman konservatoriyada not üzrə tar dərsləri
müəllimi olan Səid Rüstəmov
əvvəlcə orkestrə konsertmeyster
qəbul olundu, 1932-ci il yanvarın 1-dən
isə Ü. Hacıbəyovun təklifilə
dirijor müavini vəzifəsini ifa etməyə
başladı. Orkestrin ilk hey'əti 24 nəfərdən
ibarət idi...İlk vaxtlarda bunların
içərisində not bilməyənlər
də vardı. Orkestrin ilk solistlərindən
Qılman Salahov, Əmir Məmmədbəyli,
Bəhram Mansurov, Xosrov Məlikov, Ağası
Məşədibəyov, Əlağa Quliyev,
Hökümə Nəcəfova, Qönçə
İsmayılova, Tərlan Əliyeva, Hafiz
Mirzəliyev, Karo Çarçoqlyan, Aşot
Ayrapetov və dəfçi Xalıq Babayevin
adlarını yaxşı xatırlayıram.
Notlu orkestrin ilk pianoçusu Gülnar Axundova
idi.
Notlu
xalq çalğı alətləri orkestrinin
radioda ilk konserti 1932-ci il yanvarın 5-də
Üzeyir Hacıbəyovun «Kolxoz çöllərində»
əsərilə başladı. Bu konsertdə
Bikə Səmədzadə bəstəkarın
«Zavod səni gözləyir» mahnısını
oxudu. Sonra Yavər Kələntərli
Səid Rüstəmovun orkestr üçün
işlədiyi «Yadıma düşdü»
xalq mahnısını böyük məharətlə
ifa etdi. Həmin konsertdə Aleksandr Spendiarovun
«Qaytarma» və «Hicaz» musiqi lövhələri,
Şubertin «Hərbi marş»ı çalındı.
Konsertdən sonra Müslüm Maqomayev,
Məmməd Səid Ordubadi, bəstəkar
Xeyfets, vokal qrupunun o zamankı rəhbəri
Əşrəf Həsənov, xormeyster
Tiqran Nalbandyan və redaksiya işçiləri
studiyaya gələrək, orkestrin bədii
rəhbəri və baş dirijoru Üzeyirbəyi
və konsertin bütün iştirakçılarını
təbrik etdilər. Sevincdən Üzeyirbəyin
gözləri yaşarmışdı.
İlk
illərdə orkestrin repertuarında Üzeyir
Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Aleksandr
Spendiarov, Həsən Revatov və Səid
Rüstəmovun əsərlərilə
yanaşı klassik rus və Qərbi Avropa
bəstəkarlarının populyar melodiyaları
da əsas yer tutardı. Radio konsertlərində
Çaykovski, Şubert, Bize, Qriq və Motsartın
melodiyalarının notlu orkestrin ifasında
əzəmətlə səslənməsi
vaxtilə milli musiqi alətlərimizi müasir
mədəniyyətə yabançı
sayanlara kəsərli cavab idi. Adlarını
çəkdiyim bəstəkarların əsərlərini
notlu orkestr üçün işləyib
hazırlayan bəstəkar Xeyfetsin xeyirxah
xidmətini xüsusilə qeyd etmək
lazımdır. Mən bu orkestrin konsertlərini
aparmaqdan xoşlandığım üçün
çox vaxt diktor yoldaşlarım öz
növbələrini mənə güzəşt
edərdilər.
Yeni
repertuarla çıxışından sonra
orkestrin dinləyicilər arasında şöhrəti
artmağa başladı.
Üzeyir
Hacıbəyov yeni kollektivlə birlikdə
Bayıl, Sabunçu, Suraxanı və Zabratdakı
mədəniyyət saraylarında, «Rote-Fane»
parkında, Mərdəkandakı istirahət
evlərində, Əzizbəyov adına
klubda verilən açıq konsertlərin
çoxunda iştirak edərdi. Bu konsertlərin
əksəriyyəti radio ilə translyasiya
olunardı. Konsert salonları və estrada
meydançaları tamaşaçılarla
dolu olardı. Bunu da qeyd edim ki, biz bir dəfə
parkda tamaşaçılar olmadan da konsert
vermişik. Bu barədə sizə məzəli
bir əhvalat danışım.
1933-cü
ilin sentyabrında «Rote-Fane» parkına açıq
konsert verməyə getmişdik. Konsertdə
Yavər xanım və Münəvvər
Kələntərli, Əlövsət
Sadıqov da iştirak edirdi. Dirijor Səid
Rüstəmov idi. Konsert radio ilə translyasiya
olunacaqdı. Hava bərk soyuq və küləkli
olduğuna görə estrada meydançasında
6—7 nəfər tamaşaçı oturmuşdu.
Bir azdan güclü yağış yağmağa
başladı, onlar da yağışdan
qaçıb getdilər. Translyasiyanın
pozulmaması xatirinə Səid Rüstəmov
konsertin başlanması üçün
sərəncam verdi. Orkestrin çıxış
edəcəyi estrada səhnəsi örtülü
olduğuna görə oranı yağış
tutmurdu. Mən səhnəyə qalxıb
mikrofon qarşısında konsertin ilk nömrəsini
e'lan etdiyim zaman alqış səslərindən
diksindim. Çevrilib gördüm ki, əl
çalanlar orkestrin üzvləri və
muğənnilərdir. Ertəsi günü
studiyada məşq zamanı Üzeyirbəy
Səid Rüstəmova dedi:
