Başladığı
işin düzgün olduğuna inam Azərbaycan
musiqili teatrının inkişafı uğrunda
çarpışan yorulmaz mübariz Hacıbəyova
həmişə qüvvə verirdi. O,
yaxşı və işıqlı gələcəyə
həmişə inanırdı. Hacıbəyov
Peterburqdan Sarabskiyə yazdığı
məktubunda deyirdi: «Mənim də bu qədər
əlləşdiyim odur ki, gələcəkdə
teatr işini elə bir hala salaq ki, nəinki
tək bir Bakı və ya Qafqaz, bəlkə
hər bir yerdə və hər bir şəhərdə
teatr verməyə imkanımız olsun.
Ancaq bir qədər vaxt gözləmək
və zəhmət çəkmək lazımdır.
Mən Bakıda olarkən öz əsərlərimin
qədrini bilmirəmmiş, amma burada bilirəm
ki, mənim əsərlərim gələcəkdə
də böyük bir iş görəcəkdir».
Üzeyir
Hacıbəyovun bu inamı yalnız onu
deyil, Azərbaycan musiqili teatrının
inkişafı uğrunda mübarizə
aparan bütün həvəskarları
və gənc musiqiçiləri də ruhlandırırdı.
Yeni incəsənət—musiqili teatr yaratmaq
uğrunda bu fədakar mübarizə sayəsində
həmin teatr getdikcə möhkəmlənir,
repertuarına yeni musiqili əsərlər
daxil olur və bu teatrın tərəfdarları
getdikcə artırdı.
Üzeyir
Hacıbəyov demokratik ideyalar uğrunda
ardıcıl mübarizə aparmışdır.
O, inqilabdan əvvəlki ziyalılar içərisində
demokratik ideyalar yaymaq uğrunda xalqımızın
böyük mütəfəkkirlərinin,
sənətkarlarının ən'ənələrini
həvəslə təbliğ etmişdir.
Bu yolda o, heç bir şeydən çəkinməmiş
və öz qüvvəsini əsirgəməmişdir.
1909-cu ildə «Tərəqqi» qəzetinin
195-ci nömrəsində Üzeyir Hacıbəyov
mürtəce ziyalı və jurnalistlərə
qarşı açıq bir məktub çap
etdirmişdi. Bu məktubda Üzeyir Hacıbəyov
yazırdı: «Millət balalarının
tə'lim və tərbiyəsində cəhd
edib də valideyin tərəfindən təşəkkürlər
almaq, qəzetlərdə yazmaqla əhaliyə
xidmət etmək və yaddan çıxmış,
ləhvü-ləəb adəti olmuş
musiqimizi diriltmək və hər kəsin
rəğbətinə məzhər etməyə
çalışmaq və bunların əvəzinə
ev tikdirmək, banklarda pul saxlamaq deyil, bəlkə
öz ailəsini bəsləyəcək
qədər də olmayan bir mükafata
razı olmaq, zənburçular nəzərində
pis şeydirsə, qoy mən pis olum. Madam
ki, qara qəlbli və kəskin ürəkli
zənburçuların xoşuna gəlmirəm,
qoy gəlməyim, qoy onlar bacarsınlar
da məni dəf'ə çalışsınlar».
Üzeyir
Hacıbəyov mürtəce ziyalılara
qarşı amansız mübarizə etmişdir.
Bu cəhətdən onun bir sıra felyetonları
xüsusilə qeyd edilməlidir.
Bunlar
Hacıbəyovun bacarıqlı yumorist
və satirik olduğunu göstərmiş
və ona şöhrət qazandırmışdır.
Üzeyir Hacıbəyov bu kəskin və
tutarlı felyetonlarını «Oradan-buradan»
sərlövhəsi altında «Flankəs»
təxəllüsü ilə çap etdirirdi.
Onun felyetonları öz məzmununun maraqlı
olmasına görə oxucuları xüsusilə
cəlb edirdi.
Azərbaycanın
ən yaxşı adamları kimi, Hacıbəyov
da ədəbiyyat, musiqi və mətbuat
vasitəsilə yeni fikirləri xalq arasında
yaymağa çalışırdı. O,
zəngin xalq dili və xalq yaradıcılığından,
habelə Azərbaycan ədəbiyyatı
klassiklərinin əsərlərindən
istifadə edib, xalq məişətinin
nöqsanlarını, hökm sürməkdə
olan çürük əxlaqı, nadanlığı,
ədalətsizliyi və sairəni kəskin
felyeton silahı ilə tənqid edirdi.
Üzeyir
Hacıbəyov öz felyetonlarında böyük
rus təmsilçisi Krılovun əsərlərinə
tez-tez müraciət edir və ondan tez-tez
misallar gətirir.
Üzeyir
Hacıbəyov öz felyetonlarında xudbinləri,
öz mənfəətini güdənləri
və paxılları, öz mənfəəti
xatirinə bacarıqlı adamları aradan
qaldırmağa və bu adamları varlılar
qarşısında diz çökdürməyə
çalışanları kəskin tənqid
edir, eyni zamanda iste'dadlı adamları mübarizəyə
çağırırdı. «Hər halda
bu məsəl ki, «ağac bar verdikdə
başını aşağı tutar»,
hamının xoşuna gəlir. Amma burasını
unutmaq olmaz ki, barı çox olan ağacın
öz başını bir o qədər
də aşağı tutması ağacın
özü üçün zərərdir,
çünki sınar. O səbəbdəndir
ki, ağacın qədir və qiymətini
bilən bağban bu cür ağaclara bir
dayaq qayırar ki, bu «başı aşağılıqda»
olana bir zərər və sədəmə
yetişməsin, halbuki bizdə tək-tük
tapılan barlı «ağaclar» bar verir,
başı aşağı olduqları
halda, onun barından mənfəət aparanlar
daha da başımdan aşağı basırlar
ki, binəva puç olsun».
Üzeyir
Hacıbəyov o zamankı həyatın
eybəcər hadisələrini cəsarətlə
tənqid edib ələ salırdı.
Bu hadisələr isə cəhalətpərəstlik,
gerilik və nadanlıq nəticələri
idi. «Tərəqqi» qəzetinnn 1909-cu ildə
212-ci nömrəsində dərc edilən
felyeton bu cəhətdən çox maraqlıdır.
Burada məişətdəki eybəcər
halları tənqid edərkən, nə
kimi yolla getmək lazım gəldiyini də
göstərir.
Üzeyir
Hacıbəyovun felyeton kimi bir vasitədən
istifadə etməsi heç də təsadüfi
deyildi. O, bu yolla öz xalqının tərəqqi
və inkişafına kömək etmək
istəyirdi. Eyni zamanda o, dövrün inqilabi
hərəkatı, kütlələrin
ayılmağa başlaması və sinfi
mübarizənin kəskinləşməsinin
də ən münasib formalarından istifadə
etməyi vacib sayırdı.
Azərbaycanda
xalq maarifi tarixi, mətbuat tarixi və ən
nəhayət, dramaturgiya tarixi öyrənildikdə
Üzeyir Hacıbəyovun adı hörmətlə
yad edilməlidir. Onun bu sahələrdəki
olduqca əhəmiyyətli fəaliyyətini
unutmaq olmaz. Musiqi aləmində bu dərəcədə
şöhrətə və əzəmətə
malik bəstəkarın ictimai fəaliyyətinin
hərtrəfli olduğunu göstərmək
onun yaradıcılığının
öz xalqının ictimai həyatı
ilə sıx bağlı olmasını,
xalqa bu qədər yaxın olmasını
başa düşmək üçün
lazımdır.
Üzeyir
yaradıcılığının qol-qanad
açmasına, inkişafına zəkalı
rus xalqının böyük mədəniyyətinin
nəcib tə'siri olmuşdur. İnqilabdan
əvvəlki mütərəqqi ziyalılar
içərisində Üzeyir Hacıbəyovun
adı xüsusi bir yer tuturdu. Hacıbəyov
bir xalq müəllimi olaraq cəhalətlə
mübarizədə, elm və maarifin yayılmasında
diqqətəlayiq işlər görmüşdür.
Hacıbəyovun fəaliyyətini və
xalqa etdiyi xidmətini ancaq Sovet hakimiyyəti
qiymətləndirdi. Hacıbəyovu Sovet
hakimiyyəti sayəsində xalq öz
Ali Sovetinə deputat seçdi, təltif
etdi. O, SSRİ xalq artisti adını aldı,
Dövlət mükafatı laureatı
kimi yüksək bir ada layiq oldu.
Xalqa
xidmət edən elm xadimlərinin, sənətkarların
qədrini bilən, onların yaradıcılığına
hər cür şərait yaradan, ilham
verən yalnız Sovet hakimiyyəti və
Lenin partiyası olmuşdur.
Üzeyir
Hacıbəyov yaradıcılığının
şah əsərlərindən sayılan
«Koroğlu» operası Sovet hakimiyyəti
dövründə yaradılmışdır.
Bir həqiqətdir ki, Üzeyir Hacıbəyovun
yaradıcılığının ən
məhsuldar dövrü sovet hakimiyyəti
illəridir. Azad və bəxtiyar sovet zəmanəsi
Üzeyir Hacıbəyova yeni qüvvə
və qüdrət verdi.
Üzeyir
Hacıbəyovun musiqi sahəsində bir
nəzəriyyəçi və bir alim kimi
çox səmərəli fəaliyyəti
tamamilə sovet dövrünə aiddir.
1925-ci ildən Azərbaycan xalq musiqisinin
əsasları üzərində tədqiqata
başlayaraq, 1945-ci ildə «Azərbaycan
xalq musiqisinin əsasları» əsərini
nəşr etdirdi. Bu əsərin həqiqi
qiymətini başa düşmək üçün
təkcə onu nəzərə almaq lazımdır
ki, müəllifin bu tədqiqatda əsaslanacağı
və istifadə edəcəyi bir mənbə
olmamışdır. Ancaq yüksək
vətənpərvərlik duyğusu insanı
belə bir əməyi başa çatdırmağa
ruhlandıra bilərdi.
Üzeyir
Hacıbəyov bu işi görməklə
Azərbaycan xalq musiqisi nəzəriyyəsinin
də banisi oldu. Çox səciyyəvidir
ki, bəstəkar alim, özünün
yazdığı kimi, bu tədqiqatını
nəşr etməmişdən qabaq sınaqdan
çıxarmışdı.
«Öz
uzun müddət sürən işimin
gedişində, çıxardığım
nəticələrin düzgünlüyünü
yoxlamaq məqsədilə zaman-zaman musiqiçilərin
və Azərbaycan musiqisi biliciləri arasında
elmi müzakirə səciyyəsi daşıyan
mə'ruzələr edirdim. Məqsədim,
çıxardığım nəticələrin
əsassız olduğunu mənə isbat
edəcək və Azərbaycan musiqisinin
bu və ya digər əsas nöqtələrinə
aid dəlillərimi puç edə biləcək
opponentlərin çıxışına
nail olmaq idi».
Azərbaycan
xalqının ən görkəmli oğullarından
biri olan Üzeyir Hacıbəyovun öz
xalqı qarşısındakı böyük
xidmətlərindən danışarkən
Azərbaycan musiqi kadrlarının yetişdirilməsində,
musiqi təhsilinin təşkili sahəsindəki
həqiqətən nəhəng işini
qeyd etməmək olmaz.
Öz
yetişdirmələrinə yaradıcılığının
gözəl prinsiplərini aşılayan
bəstəkarımız, yaradıcılıq
üslubunun, Üzeyir Hacıbəyovun
adını daşıyacaq musiqi məktəbinin
irəlidə də bəhrələr
verməsini tə'min etmişdir. Son illər
ərzində Azərbaycan SSR Elmlər
Akademiyasının Azərbaycan İncəsənət
İnstitutu təşkil edildikdən sonra
Üzeyir Hacıbəyov musiqi sahəsində
elmi işçilər yetişdirmək
işinin də təməlini qoydu. Təəssüf
ki, amansız ölüm ona bu sahədə
başladığı işin bəhrəsini
görməyə imkan vermədi.
Üzeyir
Hacıbəyov Sovet hakimiyyətinə,
xalqımıza ömrünün axırınadək
böyük vətənpərvər kimi
sədaqətlə xidmət etdi. O, alman-faşist
işğalçılarına qarşı
apardığımız Böyük Vətən
müharibəsi günlərində yaratdığı
əsərləri ilə cəbhə əsgərlərimizi,
arxada isə əmək qəhrəmanlarımızı
yeni qələbələr üçün
ruhlandırırdı.
Üzeyir
Hacıbəyovun adı təkcə Azərbaycan
xalqının deyil, Sovet İttifaqının
bütün qardaş xalqlarının
ürəyində həmişəlik olaraq
qalacaqdır.
1948
